Zaginione

Co jakiś czas trafia się na jakieś czarno-białe zdjęcie figurki czy ozdoby, albo lakoniczny opis z dopiskiem, że „artefakt zaginął”. Na początku takie pojedyncze informacje dodawałam do działu o wierzeniach, o mitach (który potem skasowałam), o posągach lub sztuce. W końcu stworzyłam osobny dział. Poniżej możemy popatrzeć na przynajmniej kilka takich utraconych artefaktów.

Ciekawym źródłem może być Katalog Strat Wojennych Wydziału Restytucji Dzieł Kultury, ale uprzedzam, że tam jest trudno cokolwiek wyszukać.

Bożyszcze z Łysej Góry

Przed drzwiami kościoła naszego w boku skalę kując, trafunkiem napadli na miejsce, w którym znaleziono bożyszcze dawne węglami osypane

O. Jabłoński, 1686, https://www.swietykrzyz.pl/kategorie/czasy-przedhistoryczne

Bóstwo litewskie Pikele?

Jajowata rzeźba

Posążek Trygława

Ostatnim z fragmentach zamieszczonych w żywotach misjonarza [Ottona – przyp.] (…) jest passus o ukryciu – po oficjalnej chrystianizacji Pomorza – złotego posążka przedstawiającego boga Trygława. Idol ten, pierwotnie przechowywany w Szczecinie, schowany został w dziupli pewnego drzewa, w nieokreślonej przez kronikarza wsi.

Religia Pomorzan we wczesnym średniowieczu, Kamil Kajkowski, Andrzej Kruczkowski, 2010

Posąg Trzygława

A był tam [ w Szczecinie] posąg trzygłowy, który na jednym kadłubie trzy głowy mając, nazywał się Trzygławem (…) trzy wzajemnie stykające się główki, po utrąceniu kadłuba, [ Otton ] uwiózł jako znak zwycięstwa i później na dowód ich nawrócenia przesłał do Rzymu, to jest dla pokazania papieżowi.

Religia Pomorzan we wczesnym średniowieczu, Kamil Kajkowski, Andrzej Kruczkowski, 2010

Posążek dwugłowego bóstwa z Nowego Wieca

Np. w tym zbiorze można znaleźć informację o tym posążku. Na tym blogu znalazłam różne fantastyczne opisy, że to Swarożyc, że w „katalogu dzieł poszukiwanych przez Rzeczpospolitą napisano: „Rzeźba wykonana została z niezwykle trudnego materiału, jakim jest granit w 1100-600 roku p.n.e.” Dalej stwierdzono, że posążek przedstawia dwugłowego młodego boga, Swarożyca, w zbroi, płaszczu oraz hełmie.”, ale bez źródła i ja nic takiego nie widzę, więc podaję to jako ciekawostkę.

Inny zaginiony przedmiot z katalogu:

Grot włóczni z Kowla

Niestety wszystko, na czym znajdowałam się swastyka, zostało świśnięte przez „mistyków” zza naszej zachodniej granicy… Ciekawe, gdzie teraz jest… i po co?

Jest też baza Skradzione Zabytki Ministerstwa Kultury, a w niej rzeczy skradzione z muzeów po 1970 roku. Załączam kilka fajnych artefaktów z tej bazy.

Idol z Pskowa

Więcej tu. W katalogu są jeszcze dwa bardzo słabo opisane „idole”.

Popielnica z Białej

Symbol znany jako Ręce Boga pochodzi z odkrytej w 1936 roku na stanowisku archeologicznym w Białej w województwie łódzkim popielnicy, datowanej na III‒IV wiek n.e. (kultura przeworska). W czasie II wojny światowej naczynie to, z powodu obecności na nim swastyk, było wykorzystywane przez nazistów do celów propagandowych. Jego wizerunek reprodukowano w licznych kopiach na plakatach, widokówkach i w gazetach, zaś dwuramienna swastyka stała się herbem okupowanego miasta. Popielnica zaginęła w trakcie wycofywania się Niemców z Łodzi i do dziś znana jest tylko jej gipsowa kopia.

Polskie insygnia królewskie

Polska jest jedynym europejskim krajem o monarchicznej przeszłości, który nie posiada koronacyjnych insygniów swoich królów i królowych – koron, jabłek i bereł. Co się z nimi stało?(…)

Rabunek Krakowa zaczął się w czerwcu 1794 r., tuż po zajęciu miasta przez wojska pruskie. Spustoszone zostały kościoły, państwowe urzędy i Wawel (…)

W sumie ukradziono ponad 120 przedmiotów, w tym najcenniejsze:

Tzw. koronę Chrobrego, którą koronowała się większość władców Polski, począwszy od Władysława Łokietka. Była to szczerozłota gotycka korona składająca się z 9 segmentów zwieńczonych liliami, o wadze ok. 1,3 kg, ozdobiona ponad 300 szlachetnymi kamieniami i 80 perłami.

Focus Klejnoty koronne polskich królów – gdzie są?, 2012

Korona królewska, którą koronował się w 1025 Bolesław I Chrobry i jego syn Mieszko II Lambert została wywieziona z Polski po 1031 do Niemiec. Przekazana została cesarzowi Konradowi II i ślad po niej zaginął. Jedna z hipotez sugeruje, że w 1075 została przekazana królowi Czech, Wratysławowi II. Wiadomo tylko, że druga z koron wykonanych w 1025 roku, przeznaczona dla królowej Rychezy, została jej zwrócona. Korona królowej została po śmierci włożona do jej grobu, jednak w 1633 przed ponownym pochówkiem Rychezy w katedrze w Kolonii zaginęła (prawdopodobnie skradziona).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_insygnia_koronacyjne

Posąg Peruna z Wilna

Perun na tacy

"W 1684 r. W ruinach starego budynku pod Witebskiem znaleziono stojącego na tacy bożka Peruna o sporych rozmiarach. Taca i bożek zostały wykonane z litego złota. K.S. Stetsevich tak opisał ten przypadek: „Wielu skorzystało na znalezisku, a nawet papieżowi do Rzymu wysłano część złota” - pisze A. M. Sementowskij w swojej pracy "Starożytności Białorusi" z 1890 roku.

Posąg Peruna z Kijowa

„ I począł Włodzimierz panować w Kijowie sam jeden. I wystawił posągi poza dziedzińcem dworskim [poza grodem książęcym] Peruna drewnianego, a głowa jego srebrna, a wąs złoty; i Chorsa, i Dażboga, i Striboga, i Siemargła, i Mokosz.

Aleksander Gieysztor, Mitologia Słowian, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2006

Miecze spod Grunwaldu

Grunwaldzkie miecze, które przetrwały pruski rabunek, Tadeusz Czacki zabrał z Krakowa i podarował księżnej Czartoryskiej do jej kolekcji. Po upadku powstania listopadowego i ewakuacji muzeum do Francji trafiły na przechowanie do proboszcza we Włostowicach. Były tam do 1853 r., kiedy znalazł je carski żandarm i zarekwirował jako… nielegalną broń. Zabrał je do Zamościa, a tam ślad po nich zaginął.

Focus Klejnoty koronne polskich królów – gdzie są?, 2012

Srebrna głowa byka z Sanu

Skarb z Choniakowa na Wołyniu

Skarby w Szwecji

W szwedzkich bibliotekach i muzeach można odnaleźć także bezcenne polskie archiwalia. To tam przechowywany jest choćby Statut Łaskiego, czyli zbiór wszystkich praw Królestwa Polskiego, oraz najdawniejszy tekst Bogurodzicy i innych pieśni religijnych. W zbiorach naszych północnych sąsiadów odkryto niedawno na nowo kolędę „Jezus Bóg i człowiek w stajence betlejemskiej narodzony”.(…) Rarytasem stałej wystawy jest hełm cara Iwana Groźnego, używany podczas jego koronacji. Jak trafił do Szwecji? Najpierw został zabrany przez Polaków w 1612 roku z Kremla, a później – już z Warszawy – zabrali go Skandynawowie.(…) Najciekawsze są przedmioty osobiste związane z polskimi monarchami, takie jak róg myśliwski Zygmunta III, wykonany podobno z rogu jednego z ostatnich turów żyjących w puszczach Mazowsza.

https://ciekawostkihistoryczne.pl/2018/09/25/bezcenne-polskie-skarby-ktorych-nie-zobaczysz-nad-wisla-mozna-je-podziwiac-tylko-w/

Osobiście widziałam w Uppsali pierwsze wydanie „O obrotach sfer niebieskich” Kopernika z jego notatkami.

Szczerbiec

Szczerbiec – legendowa i historyczna nazwa miecza, przypasywanego każdemu królowi polskiemu podczas obrzędu koronacyi. Nazwa ta wzięła swój początek od chwili, gdy Bolesław Chrobry, wjeżdżając do Kijowa, uderzył mieczem w „Złotą bramę” i wyszczerbił go. Taką tradycję i nazwę „szczyrzbek” mamy już zapisaną w r. 1250. Że bohaterski Piast, wjeżdżając do stolicy Rusi, uderzył mieczem w bramę, to nie ulega wątpliwości, bo było to tylko spełnieniem symbolicznego zwyczaju wszystkich zdobywców średniowiecznych, a miecz, który wyszczerbił się o „Złotą bramę”, stał się pamiątką narodową i był użyty przy koronacjach pięciu królów z rodu Piasta począwszy od Chrobrego do Przemysława wielkopolskiego. Faktem jest jednak, że po tej ostatniej koronacyi insygnia koronacyjne, zapewne podczas rządów Wacława, króla polskiego i czeskiego, przepadły,

Zygmunt Gloger, Encyklopedja Staropolska, 1900

Tarcza boga wojny Jarowita

Krzyż Białoruski

Takie ważne, zaginione przedmioty mają też np. Białorusini.

„

Ale dla naszego narodu istnieje skarb bardziej kosztowny i drogi, jest to krzyż. Krzyż zrobiony w 1161 roku przez jubilera Bohszama (Łazarza) dla świątyni Spasa w Połocku. Uważany za największy zabytek białoruskiej sztuki. Jest to także chrześcijańska relikwia, ponieważ w jego wnętrzu znajdują się kropla krwi Chrystusa, drewno ze Świętego Krzyża, i inne relikwie, przysłane w starożytności do Połocka z Kontantynopola i Jerozolimy. Przede wszystkim jest to dla nas bezcenny, dlatego, że jest to krzyż świętej patronki naszej ziemi – Eufrozyny Połockiej, naszej świętej nauczycielki.

W czasie II wojny światowej krzyż zaginął. Przez długi czas jego poszukiwaniami zajmowali się tylko entuzjaści, teraz jego odnalezieniem zajmują się białoruskie władze i Interpol.”

Ivan Savierčanka, Źmicier Sańko, 150 pytań i odpowiedzi z historii Białorusi

Złota Baba

„Za ziemią zwaną Wiatka, przy drodze do Scytii, stoi wielki bożek pogański Złota Baba […]. Okoliczne ludy czczą tego bałwana i każdy przechodząc w pobliżu czy polując na zwierzęta nie odejdzie stamtąd bez złożenia ofiary.

Traktat o dwóch Sarmacjach, Maciej z Miechowa, 1517

„Złota Baba […] to idol, który stoi przy ujściu rzeki Ob w prowincji Obodra na brzegu.

Rerum Moscoviticarum, Zygmunt Herberstein, 1549

Inne

W literaturze niemieckiej można natknąć się też na dość lakoniczne informacje na temat „idoli pogańskich”. Jeden z nich pochodzić miał z Żydowa koło Koszalina i znajdować się w zbiorach prywatnych. Drugi zaś znaleziono w miejscowości Żerzyn, a przechowywano go w muzeum w Resku. Nie udało nam się niestety zdobyć żadnych bliższych informacji czy wizerunków tych zabytków.

Religia Pomorzan we wczesnym średniowieczu, Kamil Kajkowski, Andrzej Kuczkowski, 2010