Ubrania i wygląd

Zobaczyłam kiedyś na spotkaniu towarzyskim kogoś od stóp do głów w narodowym stroju pewnego niszowego azjatyckiego ludu. Pomyślałam:

czy to nie jest straszne, że zadajemy sobie dużo trudu, by przebrać się za Tybetańczyków, a nie znamy własnego stroju ludowego? Mamy całe szafy ubrań zaprojektowanych w USA i wyprodukowanych w Chinach, a nikt nie ma własnego, lokalnego stroju Mazura czy Kujawiaka, nawet nie wie, jak on wygląda, a jak by go założył, to by został wyśmiany.

Wtedy przyszło mi do głowy, że byłoby dobrze wiedzieć cokolwiek o tym, jak się ubierali nasi przodkowie.

Buty

Ostatnio w okolicach Ałtaju w Rosji znaleziono scytyjski bucik sprzed 2300 lat zachowany w lodzie, który zamieszczam póki co jako ciekawostkę do czasu, aż wpadnie mi w ręce coś super ciekawego odnośnie słowiańskich butów:

*a oto i zapowiadany słowiański bucik:

Biżuteria z monet

Dirhemy, które dostawały się na ziemie polskie jako zapłata za niewolników, bydło, skóry, futra, miód czy bursztyn często nie były traktowane jako pieniądz, dlatego między innymi bardzo długo pozostawał y w użyciu – często przez 100-200 lat a nawet dłużej (…). Monety obecnie znajdowane w skarbach i grobach, niejednokrotnie pełniły funkcję ozdób. Z przewierconym otworem lub dorobionym uszkiem służyły jako zawieszki przy naszyjnikach lub przepaskach na głowę. (…). Zwyczaj noszenia srebrnych monet zachował się aż do końca XIX wieku w wielu regionach wschodniej Polski. Zamożne kobiety wiejskie chętnie dodawały do odświętnego stroju srebrne ruble do sznurów korali.

Jolanta M. Ścibior. Zespół monet arabskich – dirhemów znalezionych w Trzciance, pow. Sokółka, Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 4, 2008, s. [210]-222

Ukraiński naszyjnik z monet można sobie zobaczyć na stronie Muzeum Etnograficznego w Krakowie.

Chodaki

O chodakach na stronie Muzeum Etnograficznego w Krakowie i:

Chodzenie boso

Jak się porozmawia z troszkę starszymi ludźmi, to pojawia się motyw, że jeszcze kilkadziesiąt lat temu mało kto miał buty, a jeśli już, to szedł do kościoła boso i zakładał przed kościołem lub np. były jedne na kilkoro dzieci. Znamy to też z Konopielki i lektur. Skoro tak się uchowało do XX wieku, to podejrzewam, że wcześniej też było to dosyć popularne wśród Słowian.

Chodzenie bez majtek

Może bez szczegółów rozważmy tylko, że majtki to wymysł ostatniego wieku, a we wszystkich wcześniejszych… W źródłach zbliżonych do gimnastyki słowiańskiej pojawia się temat swobodnego przepływu energii, co zestawiane jest z wpijającymi się z każdej strony w ciało stringami i syntetyczną bielizną. Do rozważenia.

Chusty

Ostatnio pisałam artykuł o noszeniu dzieci w chustach i okazało się… a zresztą Wam wkleję, co napisałam:

„…Zresztą to nie tylko zwyczaj z odległych stron, bo w Polsce większość dzieci jeszcze nie tak dawno noszono w chuście, tzw. chyćce czy zapasce, by być blisko nich podczas nieuchronnych plac polowych. Nawet w „Chłopach” Władysława Reymonta możemy przeczytać, że jedna z bohaterek: „jakoż i wyjęła dziecko z płachty (…). okręciła zapaską i poszła żywo.”

Chusta jest elementem wielu słowiańskich strojów ludowych, babcia czy babuszka w chustce też jest nam znana. Od wełnianych chust na mróz, przez góralskie, chusty na głowie w cerkwi, po apaszki – chusty towarzyszą słowiańskim kobietom i tyle.

Haft

Haft stanowi integralną część ludowych ubrań. W dawnych czasach uważano, że wzory, szwy, pasy chronią swoich właścicieli na subtelnym (niewidocznym) poziomie. Tak więc technologia haftu jest wynikiem zrozumienia przez ludzi porządku świata i jego harmonii. Każdy ród posiadał swoją symbolikę rodową, która go chroniła i dawała mu moc/siłę.

cały post na Facebooku o hafcie dostępny tu.

Mapa tradycyjnych symboli haftowanych w różnych regionach Ukrainy:

A tu fasacynujący świat zakodowanych w rosyjskich wyszywankach treści: modlitwa i imiona członków rodu:

Kałamajka

Kałamajka, tkanina wełniana w pasy jasnych kolorów. Panowie na ranne suknie czyli szlafroki i na plecy do żupanów, kobiety wiejskie i mieszczki na spódnice, a chłopi na pasy używali kałamajki. Przez podobieństwo brzmienia, taniec kołomyjkę nazywano także „kałamajką.“

— Zygmunt Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, Warszawa, 1900-1903

Kibajka

Kolczyki

Na stronie Lamus Dworski dokonano ciekawego zestwienia kolczyków znalezionych na stanowiskach archeologicznych w Polsce:

Kontusz

Korale

Kożuch

KOŻUCH to nasz rodzimy, słowiański wyraz. Znają go – lub znały – w zasadzie wszystkie języki słowiańskie. innych językach i dialektach słowiańskich znaczeń jest więcej: ‘skóra zwierzęca’, ‘wierzchnia warstwa’, ‘skórka owoców’, a nawet ‘kora drzewa’. Pierwotnie KOŻUCH nie był jednak skórą owczą, tylko kozią. Prasłowiańskie słowo *koža oznaczało ‘skóra’ i pochodziło wprost od innego prasłowiańskiego słowa: *koza, mającego takie samo znaczenie jak dziś, czyli KOZA.

Narodowe Centrum Kultury, https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/KOZUCH_dla_KOZLA

Krajki

Ostatnio na fali gimnastyki słowiańskiej takie jak ja dowiedziały się, a następnie zaczeły marzyć o krajce. „Jak kolorowa panny krajka…” – jak to się śpiewało w harcerstwie…

W lokalnej podlaskiej gazecie czytamy:

KRAJKĄ nazywamy wąski pas materiału wytkany z wełny. Na wsiach sokólszczyny nie spotyka się jednak często tego słowa, zamiast tego możemy zapytać w języku „tutejszym” o „pajas”/„pojas”, czyli po prostu „pas” do „praźma”. Dziś niewiele osób pamięta, jak ciekawe i liczne były zastosowania krajki na wsiach w XIX i jeszcze w początkach XX wieku.

Krywulki

Krywulki to bogato zdobiona koralikami biżuteria ze Wschodniej Łemkowszczyzny.

Kwiaty

Łachy

ŁACHMYTA pierwotnie oznaczało ‘ktoś, kto chodzi w łachmanach; obszarpaniec’. Określenie to – podobnie jak samo słowo ŁACHMAN – przywędrowało do nas ze wschodu: ukr. лахміття oznacza ‘łachmany; łachmyta’. Rodzime słowo ŁACH powstało jako skrócenie wyrazu ŁACHMAN

Narodowe Centrum Kultury, https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/LACHMYTA

Łapcie

Łoktusza

Łoktusza, stara nazwa płachty, rańtucha, szala, którym się okrywały zwłaszcza kobiety na ramiona i łokcie, a stąd poszła nazwa łoktuszy i naramiennik zwano także niekiedy łoktuszą. Wac. Potocki określa najlepiej rodzaj użytku: „Niesie dziecię w opasanej na ramię łoktuszy“. Pastuch przykrywał się łoktuszą na słotę, jak to i dzisiaj jeszcze widujemy. Kolory czerwony i biały były tradycyjne i najmilsze narodowi; pierwszy osiągano z owadu „czerwcem“ zwanego lub krwi zwierząt, drugi przez bielenie płótna na słońcu.

— Zygmunt Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, Warszawa, 1900-1903

Pasek

Chyba nieomal jak świat światem ludzie nosili paski, a na pewno ludzie w Polsce i okolicach. Przykładowo taką sprzączkę do paska z V w. znaleziono w jaskini w Ojcowie:

Z kolei zgrzebny pas ze sznurka to jest nieomal stereotypowa część stroju Słowianina, którą kojarzy nawet ten, kto w ogóle się nie interesuje ich historią:

Podołek

Współcześnie PODOŁEK – o ile w ogóle jest używany – pojawia się tylko w znaczeniu ‘wgłębienie tworzące się z przodu w spódnicy lub w fartuchu podczas siedzenia lub przy unoszeniu ich brzegów’. Chociaż PODOŁEK kojarzy się z dołkiem, nie pochodzi od niego. PODOŁEK powstał bardzo dawno temu (notowany jest już w XIV w.) od wyrażenia przyimkowego PO DOŁU – dzisiaj powiedzielibyśmy U DOŁU. Dawniej – zgodnie z etymologią – oznaczał ‘dolny skraj szaty; dolny brzeg sukni, spódnicy, żupana, sukmany itp.’, dopiero z czasem znaczenie zaczęło się przekształcać: PODOŁEK stał się ogólnie skrajem szaty, połą, a także wgłębieniem, „torbą” utworzoną z fartuszka lub spódnicy – najprostszą i najpowszechniejszą formą „pojemnika transportowego” służącego do przenoszenia rozmaitych przedmiotów i wiktuałów.

Narodowe Centrum Kultury, https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/podolek

Rękawy

Myślę, że wiedząc to, co przeczytaliśmy wyżej o symbolice haftów (regionalnej, rytualnej, obrzędowej itp.) możemy zakładać, że dawniej wyszywanki na rękawach też miały raczej znaczenie dla właścicielki. Dziewczyna mogła wyszyć chłopakowi ochronne symbole, sobie życzeniowe (miłość, płodność itp.) czy regionalne.

Rytuały związane z odzieżą

Dawniej owijano noworodki w odzież rodziców – syna w koszulę ojca, córkę – w koszulę matki, co służyło ich ochronie. Do pełnoletności (wtedy to był 12 rok życia) dzieci nosiły ochronną odzież uszytą z odzieży rodziców, napełnioną biopolami ojca i matki. Swojej koszuli nie wolno było sprzedawać, dlatego tak cenieni byli ci, którzy byli gotowi oddać (podarować) ostatnią koszulę. Wszystkim częściom odzieży nadawano magiczne znaczenie, haft na dolnej części ubrania chronił nogi, ornament na wysokości szyi – szyję i gardło, wzory na koszulach mają swój początek w słowiańskiej mitologii. Znaczenie poszczególnych ornamentów, ich rozmieszczenie, kolor – wszystko to składa się na ogromną i zapomnianą wiedzę, która, miejmy nadzieję zacznie wracać wraz z rozwojem świadomości słowiańskich narodów.

Anna Wrzesińska, Słowiańska wiedza o odzieży, https://slowianska.pl/artykuly/o-odziezy/

O słowiańskiej odzieży od strony energetycznej

Spódnice

O noszeniu długich spódnic przez Słowianki, ale też ogólnie o słowiańskiej odzieży, najpiękniej i najwięcej pisała Anna Wrzesińska:

Ach, te długie spódnice!

Gdy myślimy: spódnica, staje nam przed oczami: Cyganka, Słowianka, a także mieszkanka Indii.

Soroczka

Z tego, co rozumiem, to te szałowe białe wyszywane na czerwono koszule nazywają się na Ukrainie Soroczka.

Stroje ludowe

Mam następujący pomysł na sklep: podajesz region, z którego jesteś albo w którym mieszkasz,wzrost, wagę i wymiary i dostajesz swój strój ludowy zrobiony w Polsce, z haftami itp. Czy to nie byłby hit?? Mógłby być też wariant podstawowy, np. sama biżuteria i wianek, optymalny i bogaty, a w bogatym by było wszystko od stóp do głów, trzewiki itp. Tak to widzę.

A tu jest najlepsze źródło na temat polskich strojów ludowych i ich znaczenia. Autorka zrobiła to tak pięknie, że nie ma sensu, żebym małpowała, bo i tak nie zmałpuję.

Ubiory w Polszcze

Łukasz Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa, 1830, dostępne on-line

Ta książka w 90 proc. składa się z opisów strojów zapożyczonych skądś indziej, podejrzewam że dlatego, że jakieś chłopskie były oczywiste, a francuskie czy tureckie…

Wygląd Słowian

Prokop, piszący w VI w. po Chrystusie, powiada o Słowianach: „Wszyscy oni jednego języka używają — ani też kształtem ciał się nie różnią. Każdy bowiem jest słusznego wzrostu i bardzo silny. Kolor płci niezbyt biały, ani włosów zbyt jasny, chociaż te nigdy wcale czarnymi nie są, lecz najczęściej nieco w rude wpadają. Prosty ich umysł nie zna złości i fałszu”.

Zygmunt Gloger, Encyklopedja Staropolska, 1900

Zapaska

Żywa Odzież

Z artykułu Anny Wrzesińskiej Słowiańska Wiedza na temat odzieży:

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że odzież może i powinna być “żywa” i tylko wtedy staje się sprzymierzeńcem człowieka i prawdziwie mu służy. Nazwa “żywa odzież” brzmi dość  skomplikowanie, ale w rzeczywistości słowo “żywa” mówi wszystko. To odzież wykonywana przez ŻYWEGO człowieka, a nie maszynę i z ŻYWYCH, a nie sztucznych materiałów. Jeśli przy wyrobie konkretnej rzeczy człowiek włoży w nią cząstkę swojej duszy, wykonując ją w określonym nastroju i z określoną intencją (jak dawniej robiły to na przykład kobiety szyjące koszule swoim mężom idącym na wojny) to osoba, która będzie nosić tę rzecz, odbierze tę energię.

Żupan

Żupan (czupan, szupan, ar. dżubba, wł. giuppa), w słowniku kostiumologicznym definiowany jest jako spodni kaftan, część polskiego męskiego ubioru narodowego, noszonego także jako ubiór wierzchni oraz domowy w XVI–XVIII wieku. Jak wzmiankuje Irena Turnau, określenie to funkcjonowało już w XIV-wiecznych archiwaliach (1392)¹.

Muzeum Płacu w Wilanowie, http://www.konkursmoda.wilanow-palac.pl/ubiory_na_dworze_krola_jana_iii/index.php?header_id=4&menu_id=115&podmenu_id=53&lang=PL