Włosy? Dlaczego włosy? A bo w dziale „Ubranie i wygląd” zrobiło się bardzo dużo nakryć głowy i fryzur, więc uznałam, że tak będzie lepiej.
C
Czepek
Jak wieniec na warkoczach lub rozpuszczonych włosach był godłem dziewictwa i tylko przez panny mógłbyć noszony, tak biały czepiec, okrywający ucięte włosy, znakiem był białogłowy, czyli mężatki. Oczepiny, czyli pierwsze włożenie czepca na głowę młodej mężatki po ślubie, są jednym z najważniejszych obrzędów wesela polskiego.
— Zygmunt Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, Warszawa, 1900-1903
Czaszka królowej Ryksy, 995-1063
Czapka
Łukasz Gołębiowski, Ubiory w Polsze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, Warszawa, 1830
Grzebień
Inne fryzury
W polszczyźnie wśród określeń związanych ze sposobem czesania się mamy równie dużo wyrazów rodzimych co zapożyczeń – i to zapożyczeń z rozmaitych języków. Mamy więc słowiańską CZUPRYNĘ i GRZYWKĘ, rodzime KĘDZIORY i KOSMYKI, czeski PUKIEL (czes. pukla) i niemiecki LOK (nm. Locke), włoskie FIOKI (wł. fiocco) i francuskie ANGLEZY (fr. boucles anglaises), i wreszcie WARKOCZ o zupełnie zagubionej etymologii (być może bardzo dawne zapożyczenie ze starotureckiego örküč ‘plecionka’)…
Narodowe Centrum Kultury, Ojczysty – dodaj do ulubionych
Kołtun
Od kiedy bowiem przybyłem do tego kraju, zainteresował mnie pewien miejscowy fenomen, znany wprawdzie na świecie, lecz tutaj nadzwyczaj rozpowszechniony, tak iż wystarczyło przejść biedniejszymi ulicami Warszawy, aby go dostrzec na głowach ludu – plica polonica, kołtun, jak go tu zwą: dziwny twór ze skręconych, zbitych włosów w różnych postaciach, a to postronków, a to kłębu włosianego, czy jakby warkocza podobnego do bobrzego ogona. Uważano, że ów kołtun jest pełen dobrych i złych mocy, tak iż jego właściciele woleli podobno umrzeć, niż się go pozbyć.
Olga Tokarczuk, Opowiadania Bizarne
Kołtun (od kołtania się czyli kołysania wiszących splotów) plica, trichoma, pospolicie lecz całkiem niesłusznie plica polonica zwany, gdyż Rosenbaum, opierając się na klasycznych pracach Grimma („Deutsche Mythologie“) i swoich własnych, dowiódł, iż zjawisko kołtunem zwane od wieków było znane u Germanów, nad Renem, w Bawaryi i t. d., i z zachodu na wschód, a nie odwrotnie się rozprzestrzeniało.
— Zygmunt Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, Warszawa, 1900-1903
Korony rosyjskich księżniczek
Nie da się tego pomylić z niczym innym. W Polsce chyba czegoś takiego nie było, ja to widuję wyłącznie w starych rosyjskich bajkach lub na opakowaniach wykwintnego czaju czy szamponu. Jeśli gdziekolwiek widać takie nakrycie głowy, to skojarzenie jest jedno: dawna rosyjska księżniczka z bajki.
Opaska na włosy
Przyznam się, że nie mam popjęcia, skąd to się wzięło, ale przyznacie, że słowiańska opaska na włosy występuje wszędzie od „Starej baśni” po „Wiedźmina”, więc…jakoś funkcjonuje. Z kręgów ezoterycznych słyszy się, że to opaska ochronna, ale skąd to się wzięło? W Rosji to się podobno nazywa oczelje.
Tatarak
[Włosy] myli raniej ajirami, ajirau wo takie w stawku,
Słownictwo polSzczyzny gwarowej na BraSławSzczyźnie, Janusz Rieger, 2014, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/16343/9788364003295_interior.pdf.pdf?sequence=1&isAllowed=y
takie, wiecie, ajiry rosno, wot tych ajirów korzeniów
Warkocze
Łukasz Gołębiowski, Ubiory w Polsze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, Warszawa, 1830
Warkocz, inaczej kosa, włosy splecione u dziewic, są najcelniejszą ozdobą ich głowy i symbolem ich dziewictwa, z wplecioną w koniec warkocza czerwoną wstążką. Dziewice polskie splatały zawsze włosy w jeden lub dwa warkocze, które bądź spływają na plecy, bądź okrążają dokoła głowę. Pannie młodej przy oczepinach ucinano warkocz, zostawiając tylko „kędry”, bo mężatkom nie godziło się nosić i trefić warkoczy, ale dozgonnie zawijać rąbkiem. Obcinano i pannom, gdy utraciły wieniec. Stąd do ślubu rozplatają im warkocz, żeby świat widział, że nie mają włosów obciętych.
— Zygmunt Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, Warszawa, 1900-1903
Warkocz, konkretnie taki, jak u Julii Tymoszenko, jest też częścią narodowego stroju Ukrainek:
Wianek
To właściwie symbol słowiańskich kobiet.
Tu artykuł w National Geographic z niesamowitymi zdjęciami kwiatowo-pszenicznych koron z Ukrainy dla inspiracji.
Zofia Stryjeńska, Wianki
Wianek z mirtu
‘drużka (na weselu)’. Asystentki wili wianuszek z mirty
Słownictwo polSzczyzny gwarowej na BraSławSzczyźnie, Janusz Rieger, 2014
Co ciekawe, wianek z mirtu nadal jest popularny jako komunijne przybranie głowy.
Włosy
Artykuł Anny Wrzesińskiej: Słowiańska wiedza o włosach.
Dowiedz się czegoś o Słowianach 